Την αρχαία Ελληνική νομισματοκοπία την χωρίζουμε σε τρεις περιόδους : την Αρχαϊκή περίοδο, την Κλασική περίοδο και την Ελληνιστική περίοδο.

Αρχαϊκή περίοδος

Η αρχαϊκή περίοδος για το νόμισμα, τοποθετείται από το 650 έως το 479. Οι πρώτες νομισματικές εκδόσεις αυτής της εποχής ήταν άτυπες. Συνήθως χαράζονται διάφορα βαθουλώματα ή πολλές μικρές γραμμές ή ασαφή σχήματα. Στην πίσω όψη υπάρχει ένα έγκυλο, τετράγωνο ή ορθογώνιο. Με την πάροδο του χρόνου τα νομίσματα αποκτούν συγκεκριμένες παραστάσεις που έχουν άμεση σχέση με την πόλη που κόβει το νόμισμα, (τοπικοί θεοί και τα σύμβολα τους, το σύμβολο της πόλης κ.α.). Μεγάλη πηγή έμπνευσης για τους αρχαίους χαράκτες ήταν η μυθολογία. Οι απεικονίσεις στα νομίσματα αυτά είχαν την σημασία του εμβλήματος ή της θεϊκής παρουσίας.

Σήμερα επικρατεί η άποψη πως η κοπές των νομισμάτων αυτών συνδέονται με τις εορτές των Μεγάλων Παναθηναίων και πως ο τύπος τους άλλαζε κάθε τέσσερα χρόνια Διάφορες παραστάσεις όπως αμφορέας, αλόγου προτομή, γλαύκα, γοργόνα, σκαραβαίος, τρισκελές, τροχός, κ.α. ήταν αποτυπωμένες στα πρώτα αυτά νομίσματα. Τα περισσότερα ήταν αργυρά δίδραχμα και υποδιαιρέσεις τους και προς το τέλος της περιόδου λίγα τετράδραχμα. 

Στα μέσα του 6ου αιώνα αρχίζουν να χαράζονται στον οπισθότυπο των νομισμάτων, μέσα στο έγκυλο, κάποιες μορφές. Την ίδια εποχή αρχίζουν να απεικονίζονται και οι πρώτες θεϊκές παραστάσεις με ανθρώπινη μορφή. Μέχρι τότε οι πιο συνηθισμένες απεικονίσεις ήταν αυτές των ζώων. Οι γυναικείες μορφές απεικονίζονταν, στην αρχή της νομισματοκοπίας, σε μεγαλύτερη συχνότητα από τις ανδρικές. Οι χαράκτες των αρχαϊκών χρόνων, συνήθιζαν να απεικονίζουν τις ανθρώπινες μορφές με τρόπο αποκρουστικό και τρομαχτικό.  Με την πάροδο του χρόνου αρχίζει να απεικονίζετε στα νομίσματα ολόκληρο το ανθρώπινο σώμα, αντί για το κεφάλι και στην συνέχεια οι μορφές αρχίζουν να αποκτούν κίνηση. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της αρχαϊκής περιόδου είναι το αφύσικο μετωπικό αμυγδαλωτό μάτι. Σε αυτή την εποχή οι χαράκτες παρ΄ ότι επηρεάστηκαν από τους σύγχρονους τους καλλιτέχνες δεν αντέγραψαν έργα τους αλλά διατήρησαν την δική τους τεχνοτροπία. 

Τα διασημότερα νομίσματα της Αθήνας, οι γλαύκες, με την παράσταση της Αθηνάς να φέρει περικεφαλαία στην μία όψη και την γλαύκα στην άλλη, δημιουργήθηκαν στα τέλη του 6ου αιώνα. Τα σχέδια αυτά χρησιμοποιήθηκαν για περισσότερο από 400 χρόνια, με διάφορες βελτιώσεις στο καλλιτεχνικό ύφος. Τα πρώτα αυτά νομίσματα με παραστάσεις και στις δύο όψεις, τα αρχαιότερα που είναι γνωστά με δύο τύπους, τα έκοψε ο Πεισίστρατος όταν επανήρθε και ανέλαβε την εξουσία το 546 π.χ. στην Αθήνα. 

Στις τελευταίες δεκαετίες του 6ου αιώνα π.χ. και στις αρχές του 5ου αιώνα π.χ., στα νομίσματα του βορειοελλαδικού χώρου, εμφανίζετε μια ενδιαφέρουσα εικονογραφία με παραστάσεις από την αγροτική ζωή,  έτσι βλέπουμε εντυπωσιακούς ιππείς, άμαξες με βόδια και διάφορα συμπλέγματα ανθρώπινων ή θεϊκών μορφών και ζώων. Υπάρχουν πολλοί νομισματικοί τύποι με θέμα την χλωρίδα και την πανίδα , αλλά και με την απεικόνιση μυθικών όντων. Πολλές φορές ένα ζώο αποτυπωμένο στο νόμισμα παραπέμπει στο θεό προστάτη της πόλης. Κάποιες πόλεις, ανάλογα με την γεωργική παραγωγή που είχαν, αποτύπωναν στα νομίσματα τους το προϊόν που παρήγαγαν , πολλές παραθαλάσσιες πόλεις είχαν στα νομίσματα τους παραστάσεις θαλάσσιων όντων και άλλες πόλεις κάνοντας λογοπαίγνιο με το όνομα τους χάραζαν το σύμβολο που αντιστοιχούσε στο όνομα της πόλης, π.χ. η Μήλος το μήλο , ο Σελινούς το σέλινο κ.λ.π.

Μια πιθανή εξήγηση για την κατασκευή αυτών των νομισμάτων ίσως βρούμε στα λόγια του Πυθαγόρα πού όταν  το 535 π.χ. μετανάστευσε στην νότια Ιταλία, το ρώτησαν πως πρέπει να κατασκευάζουν καλύτερα τα νομίσματα τους και ο Πυθαγόρας απάντησε : "Κάντε τα νομίσματα σας ανάγλυφα και κοίλα, θετικά και αρνητικά και ο συμβολισμός σας είναι εν ΄ταξει".  

Κατά την αρχική περίοδο οι αναλογίες του ανθρώπινου σώματος δεν είχαν πλήρως καθοριστεί και έπρεπε να λυθούν ορισμένα προβλήματα προοπτικής. Η αρχαϊκή τέχνη θεωρείτε δύσκαμπτη και χοντροκομμένη, αλλά χαρακτηρίζετε από την ομορφιά στην απλότητα της μορφής. 

Κλασική περίοδος

Στην Ελλάδα στα μέσα του 5^ου αιώνα π.χ. έχουμε και απεικονίσεις μορφών σε μετωπική προοπτική, αντί για προφίλ που ήταν μέχρι τότε. Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονίσουμε, ότι οι χαράξεις των νομισμάτων στις Ελληνικές αποικίες της Σικελίας και της κάτω Ιταλίας, της Μεγάλης Ελλάδας όπως ονομάζονταν, ήταν έξοχες και ξεχωριστές και επηρέασαν την μετέπειτα νομισματοκοπία σε όλο τον Ελληνικό χώρο. Ο 5ος αιώνας, εκτός από περίοδος σημαντικών επιτευγμάτων ήταν και περίοδος μετάβασης, μια και βλέπουμε μια σημαντική διαφορά στο καλλιτεχνικό ύφος των νομισμάτων στην αρχή του αιώνα, με αυτό στο τέλος του.

Επίσης άρχισαν να χαράζονται  ανθρώπινες κεφαλές. Έτσι έχουμε μια μετάβαση από τις απεικονίσεις θεϊκών μορφών με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, στη χάραξη, του κεφαλιού ενός συγκεκριμένου θνητού,  ηγεμόνα συνήθως της Ανατολής, μια και στον Ελληνικό χώρο κανείς δεν τολμούσε να απεικονίσει μορφές θνητών σε νομίσματα, καθώς επικρατούσε η άποψη, ότι τα νομίσματα τα είχαν υπό την προστασία τους οι θεοί. Αυτή η μετάβαση από τις μέχρι τότε απεικονίσεις θεϊκών μορφών σε ανθρώπινα πορτρέτα έχει μεγάλη σημασία γιατί βρισκόμαστε μπροστά σε μία νέα καλλιτεχνική αντίληψη. Οι απεικονίσεις αυτές λοιπόν ξεκίνησαν από τις νομισματικές σειρές των διαφόρων σατραπών της ανατολής και θεωρούνται οι πρόδρομοι των ελληνιστικών πορτραίτων.

Για τον Ελληνικό χώρο ο 4ος π.χ. αιώνας μέχρι την άνοδο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο θρόνο το 336 π.χ. είναι ο πιο πλούσιος σε θαυμαστές σφραγιστικές δημιουργίες. Η επίδραση της τεχνοτροπίας των χαρακτών της Σικελίας και της κάτω Ιταλίας είναι διάχυτη σε πολλές κοπές.

Στην Αθήνα ο Πελοποννησιακός πόλεμος το 407 π.χ. ανάγκασε τους Αθηναίους, για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν οικονομικά, να λιώσουν τις οκτώ από τις δέκα χρυσές νίκες που ήταν τοποθετημένες στην ακρόπολη, σαν αφιέρωμα στην θεά Αθηνά, από τις δέκα Αθηναϊκές φυλές και για πρώτη φορά να κόψουν χρυσά νομίσματα.

Οι Αθηναίοι συσσώρευαν το χρυσό, με την μορφή διαφόρων αντικειμένων, στους ναούς και μόνο για την σωτηρία της πόλης επιτρεπόταν να τον μεταχειριστούν, με την προϋπόθεση, ότι μόλις περάσει ο κίνδυνος θα τον αποκαταστήσουν στην αρχική του μορφή. 

Ένα χρόνο αργότερα, εξαιτίας της οικονομικής κατάπτωσης, έκοψαν και τα πρώτα νοθευμένα, υπόχαλκα, Αθηναϊκά νομίσματα, τα οποία ήταν χάλκινα με αργυρή επικάλυψη. Ο Αριστοφάνης τα αποκαλεί "πονηρά χαλκία"

Στις αρχές του 4ου αιώνα η Αθήνα, που βρίσκεται πια στην ακμή της, επιστρέφει και πάλι στην κυκλοφορία των ατόφιων αργυρών νομισμάτων, με μερικές βελτιώσεις στην απεικόνιση. Λόγο του ακανόνιστου σχήματος και του χοντρού πετάλου τους, τα νομίσματα αυτά περιπαιχτικά λέγονταν και "κούτσουρα".

Την ίδια περίοδο τίθενται σε κυκλοφορία και ένα πλήθος αργυρών και χρυσών νομισμάτων του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου β΄, τα οποία είχαν μεγάλη απήχηση. Επίσης και ελληνικές πόλεις της Μικρά Ασίας και του Εύξεινου πόντου έκοψαν νομίσματα, με μεγάλη καλλιτεχνική αξία σε μεγάλη ποικιλία τύπων.

Η Σπάρτη άρχισε να κόβει πολύ καθυστερημένα νομίσματα, τον 3ο αιώνα π.χ. Ο λόγος ήταν η άποψη που είχαν, ότι το ασήμι και ο χρυσός δεν ταίριαζαν με τα αντρικά πρότυπα. Το γεγονός αυτό εξηγείται βέβαια από το συντηρητικό πολίτευμα της πόλης, όπου οι νόμοι του Λυκούργου απαγόρευαν όχι μόνο τη χρήση αλλά και την κατοχή νομισμάτων. 'Έτσι, μόλις πριν από τα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. κατά τη διάρκεια του Χρεμωνίδειου πολέμου, κόπηκε μια περιορισμένη σειρά τετράδραχμων, ενώ από τον Πελοποννησιακό πόλεμο εμφανίζονται περισσότερα νομίσματα, άλλωστε οι οικονομικές ανάγκες ενός πολέμου είναι δεδομένες.

Ελληνιστική περίοδος

Η Ελληνιστική περίοδος χαρακτηρίζεται από μια θεατρική απεικόνιση των προσώπων. Μια από της κύριες διαφορές ανάμεσα στην τέχνη της κλασσικής περιόδου με αυτή της Ελληνιστικής, είναι ότι ο ιδεαλισμός της πρώτης έκανε τους ανθρώπους να μοιάζουν με θεούς, ενώ ο νατουραλισμός της δεύτερης έκανε τους θεούς να μοιάζουν με ανθρώπους.

Με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου διευρύνονται τα σύνορα του αρχαίου Ελληνικού κόσμου, φτάνοντας προς νότο έως την Αίγυπτο  και προς ανατολάς έως την Ινδία. Αυτό είχε σαν συνέπεια ισχυρές πόλεις - κράτη, που μέχρι τότε έκοβαν το δικό τους νόμισμα, να προσαρμοστούν αναγκαστικά στα νέα πολιτικά δεδομένα και έτσι να επέλθουν αναγκαστικά αλλαγές στην νομισματοκοπία τους.

Η μαζική παραγωγή νομισμάτων, για να καλυφθούν κυρίως στρατιωτικές και διοικητικές δαπάνες, οδήγησε σε παρακμή του καλλιτεχνικού επιπέδου των νομισμάτων. Υπήρξαν βέβαια και καλλιτέχνες που έδωσαν αξιόλογα χαρακτικά επιτεύγματα, αλλά ήταν λιγότεροι σε σχέση τις προηγούμενες εποχές.

Οι Έλληνες θεοί, οι τοπικοί ήρωες και τα διάφορα σύμβολα τους, όπως και στις παλαιότερες περιόδους, έτσι και τώρα γίνονται πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες.

Τα νομίσματα ήταν πολύτιμη πηγή πληροφοριών και για τις παραστάσεις γλυπτών έργων. Στην αρχαϊκή και κλασική εποχή οι χαράκτες δεν αντέγραφαν γλυπτά σύγχρονα τους αλλά δημιουργούσαν δικές τους μορφές. Αντίθετα οι χαράκτες της Ελληνιστικής και της Ρωμαϊκής εποχής πολύ συχνά αντέγραφαν έργα σύγχρονα τους ή και παλαιότερων εποχών.

Οι Έλληνες βασιλείς, ακόμη δεν τολμούν να απεικονίσουν την μορφή τους σε νομίσματα, όπως έκαναν αντίθετα οι διάφοροι δυνάστες της ανατολής. Ο Φίλιππος β' χάραξε σε αργυρά τετράδραχμα την κεφαλή του Ολυμπίου Διός και πολλοί μελετητές πιστεύουν, ότι ο βασιλιάς απεικονίζετε στην πίσω όψη με την μορφή ιππέα που έχει ανασηκωμένο το χέρι του και απευθύνονται στον λαό του, ο γιος του όμως Αλέξανδρος γ΄, σύμφωνα με μελετητές, δεν απεικόνισε την μορφή του στα νομίσματα που έκοψε , αλλά την κεφαλή του μυθικού ήρωα Ηρακλή. Μόνο μετά το θάνατο του ορισμένοι από τους διαδόχους του, έκοψαν νομίσματα με την μορφή του. Πιθανολογείτε ότι πρώτος, ο Πτολεμαίος α' της Αιγύπτου, 321 π.χ., έκοψε νόμισμα με την μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και έπειτα ακολούθησαν και κάποιοι άλλοι. 

Ο Μέγας Αλέξανδρος, είχε υιοθετήσει το Αττικό σταθμιτικό σύστημα, στην έκδοση των νομισμάτων του και το επέβαλε σε όλες τις χώρες που κατακτούσε. 

Επίσης ο Πτολεμαίος α', είναι ο πρώτος που απεικόνισε τον εαυτό του σε νομίσματα, γύρω στο 305 - 304 π.χ. Το 295 π.χ. ακολούθησε το παράδειγμα του  Πτολεμαίου α' και ο Δημήτριος ο πολιορκητής.

Με την άνοδο του βασιλιά Φιλίππου ε' της Μακεδονίας, έχουμε στα Μακεδονικά νομίσματα, πορτρέτα με αξιόλογες χαράξεις και με διάφορες τεχνοτροπίες που διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. 

Ξεχωριστή θέση κατέχει και η Κρητική νομισματοκοπία,  που ήδη από τον 5ο αιώνα π.χ., είχε δώσει τα πρώτα της δείγματα . Τα θέματα της ήταν κυρίως τοπικοί θεοί και ήρωες, θέματα από την μυκηναϊκή περίοδο. Η Κρήτη τροφοδοτούνταν από άργυρο για τα νομίσματα της από την Αφρική.

Οι συνθήκες στο τέλος του 3ου αιώνα και στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα π.χ., είχαν αλλάξει τελείως, με την συνεχή παρακμή των διαφόρων Βασιλείων που δημιουργήθηκαν μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την παρουσία των Ρωμαίων στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας.

Οι Ρωμαίοι κατακτητές είχα επιτρέψει στις πόλεις που υπέταξαν , για να τους δώσουν μία ψευδαίσθηση ελευθερίας , να κόβουν για τις καθημερινές τους ανάγκες δικό τους χάλκινο νόμισμα. Οι Έλληνες αναφερόμενοι στο ένδοξο παρελθών τους χαράσσουν νομίσματα με σπουδαία οικοδομήματα , ναούς , αψίδες , ιερά , τείχη , οδοί , φάροι , λιμάνια , πόλεις , βουνά με ιερά και διάφορα μνημεία.

Περισσότερα για τα νομίσματα κατά την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας, υπάρχουν στο επόμενο θέμα αυτής της σελίδας.

Νομίσματα συμπολιτειών

Πολύ συχνά υπήρχαν συγκρούσεις ανάμεσα σε πόλεις - κράτη. Για το λόγο αυτό, για να υπάρχει κοινή άμυνα, ορισμένα από τα κράτη δημιουργούσαν ομοσπονδίες ή συμμαχίες οι οποίες εξέδιδαν και κοινό νόμισμα. Τέτοιες νομισματικές σειρές είναι περιζήτητες από τους συλλέκτες, αλλά και σημαντικές από πλευράς έρευνας. 

Ας δούμε ορισμένες από τις συμπολιτείες που εξέδωσαν νόμισμα :

1. Η Αχαϊκή συμπολιτεία, δημιουργήθηκε από πόλεις της βορειοδυτικής ακτής της Πελοποννήσου και κατα τον 3ο αιώνα συμπεριέλαβε και την νότια Ελλάδα.

2. Η Αιτολική συμπολιτεία, δημιουργήθηκε το 338 π.χ. και περιελάμβανε πόλεις της δυτικής Ελλάδας.

3. Το κοινό των Ηπειρωτών.

4. Η Αρκαδική συμπολιτεία.

5. Η Βοιωτία, αποτελείτο από μια ένωση 14 κρατών με πρωτεύουσα τις Θήβες.

6. Η Χαλκίς, με πρωτεύουσα της ένωσης την Όλυνθο. Η Χαλκιδική πήρε το όνομα της από το γεγονός ότι η Χαλκίδα είχε ιδρύσει στην περιοχή πολλές πόλεις.

7. Η Ευβοϊκή συμπολιτεία, ήταν μια ένωση πόλεων της Εύβοιας με πρωτεύουσα την Ερέτρια. 

8. Η Θεσσαλική συμπολιτεία, με έδρα την Λάρισα.    

Ακόμη είχαμε και νομισματικές εκδόσεις, διαφόρων πόλεων που εξακολουθούσαν να κόβουν δικό τους νόμισμα.

/Κορυφή/