Στην αρχαία Ελλάδα οι αθλητικοί αγώνες ήταν ένα πολύ σημαντικό γεγονός. Σημαντικό γιατί τα αγωνίσματα αποτελούσαν μέρος της εκπαίδευσης των στρατιωτών ώστε να είναι ετοιμοπόλεμοι.   Η νίκη σε κάποιο αγώνισμα ήταν μεγάλη τιμή για τον νικητή και δεν ήταν τυχαίο πού διάφοροι ήρωες είχαν διακριθεί σε αγωνίσματα μια και οι αγώνες απαιτούσαν θάρρος, δύναμη, θέληση, ανδρεία, επιδεξιότητα και γενικά τις αρετές εκείνες πού χαρακτήριζαν των θεό των αγωνισμάτων, τον Αγώνα.

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν διάφορες αθλητικές διοργανώσεις, αλλά οι σημαντικότεροι αγώνες ήταν οι Πανελλήνιοι αγώνες, όπου έπαιρναν μέρος μόνο όσοι χαρακτηρίζονταν Έλληνες. Οι αγώνες γίνονταν κατά σειρά: στην Ολυμπία και ονομάζονταν Ολυμπιακοί, στην Νεμέα και ονομάζονταν Νέμεα, στην Κόρινθο και ονομάζονταν Ίσθμια και στους Δελφούς και ονομάζονταν Πύθια.

Οι Ολυμπιακοί αγώνες θεσπίστηκαν το 776 π.Χ. και ο χρόνος εκείνος αποτέλεσε την πρώτη θετική χρονολογία της ελληνικής ιστορίας. Στην αρχή είχαν τοπικό χαρακτήρα και αργότερα πελοποννησιακό. Μετά την 15η Ολυμπιάδα το 720 π.Χ. οι αγώνες απέκτησαν πανελλήνιο χαρακτήρα. Την Οργάνωση, την "Αγωνοθεσία" όπως την ονόμαζαν, είχαν οι Ηλείοι. Οι αρχαίοι Αγώνες είχαν τόσο σημαντικό ρόλο στην Ελλάδα, ώστε τα τέσσερα χρόνια μεταξύ κάθε Ολυμπιάδας αποτελούσαν και τη μονάδα μέτρησης του χρόνου. 

Διεξάγονταν προς τιμή του Δία στην Ολυμπία, στην πεδιάδα της Ήλιδας, όπου υπήρχε μεγαλοπρεπής ναός του θεού. Οι αγώνες επαναλαμβάνονταν κάθε τέσσερα χρόνια. Κατά τη διάρκειά τους κήρυτταν ανακωχή σ' όλους τους πολέμους των Ελλήνων και αθλητές απ' ολόκληρο τον ελληνισμό της Μεσογείου, από τη Σινώπη μέχρι τη Μασσαλία, μαζεύονταν στο στίβο, όπου διεκδικούσαν με ευγενικό πείσμα, ως μοναδικό βραβείο τον "Κότινο" ένα στεφάνι δηλαδή από δάφνη ή αγριελιά, που αποτελούσε όμως σημάδι ένδοξης νίκης για το νικητή, την οικογένειά του και την ιδιαίτερη πατρίδα του. Η άμιλλα μάλιστα αυτή των προγόνων μας για το κλαδί της ελιάς έκανε τόση εντύπωση στους Πέρσες, σε σημείο που να αναφωνήσουν κατάπληκτοι στον αρχηγό της εκστρατείας τους στην Ελλάδα: "παπαί Μαρδόνιε, επί ποίους άνδρας ήγαγες αγωνισομένους ημάς; οι ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούνται, αλλά περί αρετής". Οι γυναίκες απαγορευόταν να συμμετάσχουν στους Ολυμπιακούς αγώνες, είχαν όμως τους δικούς τους αγώνες, τα Ηραία, που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν της Ήρας.

Νομίσματα της Ολυμπίας

Φυσικό επόμενο ήταν η χώρα που δημιούργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες να είναι αυτή πού έκοψε και τα πρώτα "Ολυμπιακά" νομίσματα για να τιμήσει το γεγονός. Νομίσματα με παραστάσεις Ολυμπιακών αγωνισμάτων έκοβαν τόσο στην Ηλεία όσο και σε άλλες πόλεις κράτη. Ενώ οι διάφορες πόλεις έκοβαν νομίσματα για να τιμήσουν το γεγονός ή τους νικητές τους, οι Ηλείοι τα έκοβαν κυρίως για να μπορέσουν να καλύψουν τις ανάγκες πού υπήρχαν για χρήμα την περίοδο των αγώνων, είχαν όμως και συλλεκτικό χαρακτήρα οι κοπές αυτές, με την έννοια του ενθυμίου, αν και κυκλοφορούσαν κανονικά στις συναλλαγές.

Στην Ολυμπία υπήρχαν δύο διαφορετικά νομισματοκοπεία που ανήκαν το ένα στο ναό του Δία και το άλλο στο ναό της Ήρας. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος στάθηκε αφορμή να αποκλειστούν οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοι τους από τους αγώνες. Αυτός ο αποκλεισμός σταμάτησε το 421 π.Χ. με την συνθήκη ειρήνης του Νικία. Έτσι με την λαμπρή Ολυμπιάδα του 420 π.Χ. δημιουργήθηκε το δεύτερο νομισματοκοπείο που σας ανέφερα πιο πάνω, το οποίο λειτούργησε περίπου για εκατό χρόνια και έφερε παραστάσεις με την κεφαλή της θεάς Ήρας για τον εμπροσθότυπο και τον κεραυνό του Δία, πλαισιωμένο με στεφάνι ελιάς, για τον οπισθότυπο. Το νομισματοκοπείο αυτό διέκοψε την λειτουργία του κατά προσέγγιση το 323 π.Χ., την χρονολογία δηλαδή του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τα δύο νομισματοκοπεία λειτουργούσαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Το νομισματοκοπείο του Δία διέκοψε την λειτουργία του το 190 με 180 π.Χ. περίπου.

Πολλά από τα νομίσματα πού κόβονταν στην Ολυμπία δεν ανταλλάσσονταν, αλλά τα έπαιρναν μαζί τους οι επισκέπτες. Αυτό φαίνεται από τις επισημάνσεις πού φέρουν αυτά τα νομίσματα, οι οποίες δείχνουν το έλεγχο που υπέστησαν και την αποδοχή τους στις πόλεις  που κυκλοφόρησαν. 

Σύμφωνα με τον νομισματολόγο Charles Seltman, το κύριο νόμισμα, ο αργυρός στατήρας, ζύγιζε περίπου 12,44 γραμμάρια, και υποδιαιρούνταν σε δύο δραχμές. Υπήρχαν και διάφορες άλλες υποδιαιρέσεις, αλλά μάλλον κόβονταν σε μικρές ποσότητες.  Εδώ πρέπει να πούμε ότι κάποιοι ερευνητές πιστεύουν ότι οι ιερείς της Ολυμπίας ακολουθούσαν το Αιγινίτικο σταθμιστικό σύστημα, ενώ κάποιοι άλλοι ότι είχαν καθιερώσει δικό τους. Όταν το 191 π.Χ. οι Ήλειοι έγιναν μέλη της Αχαϊκής συμπολιτείας, εφάρμοσαν τους σταθμιστικούς κανόνες αυτής και έτσι οι στατήρες τους ζύγιζαν περίπου 10,70 γραμμάρια. 

Παραστάσεις των πρώτων στατήρων είναι ο αετός που κρατάει στο ράμφος του φίδι, ή χελώνα, ή κριάρι ή λαγό, για τον εμπροσθότυπο και για τον οπισθότυπο ο κεραυνός του Δία ο οποίος αντικαταστήθηκε στους νεότερους στατήρες με την μορφή ιπτάμενης, ιστάμενης ή καθιστής Νίκης. Η παράσταση Νίκης είναι πολύ συχνή στα νομίσματα που χρονολογούνται μεταξύ 452 και 432 π.Χ. Μια ποικιλία οπισθότυπου απεικονίζει τον Δία με αετό στο αριστερό χέρι, κεραυνό στο δεξί και την επιγραφή "ΟΛΥΝΠΙΚΟΝ". Σύμφωνα με την γνώμη των περισσοτέρων ερευνητών η επιγραφή αυτή συνδέεται με την αντικατάσταση του παλαιού αγάλματος του Δία με το χρυσελεφάντινο πού κατασκεύασε ο Φειδίας, γύρω στο 430 π.Χ. και συνεπώς αναφέρεται στο "ΟΛΥΜΠΙΚΟΝ ΑΓΑΛΜΑ" του Διός. Γύρω στο 416 π.Χ. ένας νέος τύπος νομίσματος φέρει στον εμπροσθότυπο την κεφαλή του Δία και στον οπισθότυπο τον κεραυνό ο οποίος φέρει δεξιά και αριστερά του τα αρχικά του χαράκτη, ΔΑ.

Τα νομίσματα πού φέρουν την επιγραφή FA κόβονταν στην Ολυμπία και στα δύο νομισματοκοπεία. Επίσης συναντάμε και νομίσματα με την υπογραφή ΠΙΣΑ, και κοινές παραστάσεις, Δίας και κεραυνός, με αυτά που φέρουν την επιγραφή FA. Τα νομίσματα αυτά αποδίδονται στους Αρκάδες οι οποίοι το 365 π.Χ. διοργάνωσαν δια της βίας τους Ολυμπιακούς αγώνες και έκοψαν αυτά τα χρυσά τετράδραχμα για να πληρώσουν τους στρατιώτες τους.

Το 360 π.Χ. κόπηκαν νομίσματα για την Ολυμπιάδα πού δείχνουν την νίκη των Ηλειών επί των Αρκάδων και απεικονίζουν την κεφαλή του Δία και την επιγραφή FAΛΕΙΟΝ, στον εμπροσθότυπο και την κεφαλή Νύμφης με την επιγραφή ΟΛΥΜΠΙΑ, στον οπισθότυπο. Μιά παραλλαγή του οπισθότυπου παρουσιάζει αετό να κάθετε επάνω σε ιωνικό κιονόκρανο.  Οι δύο αυτές επιγραφές περνούν το μήνυμα ότι "η Ολυμπιάδα είναι των Ηλείων". Η κεφαλή νύμφης δεν εμφανίστηκε ξανά σε νομίσματα άλλων Ολυμπιάδων, ενώ η παραλλαγή του αετού με το κιονόκρανο εμφανιζόταν.

Από το 191 π.Χ., λόγο του ότι οι Ηλειείς είχαν γίνει μέλη της Αχαϊκής συμπολιτείας, άρχισαν να κόβουν ημίδραχμα με την κεφαλή του Δία και το μονόγραμμα Χ (ΑΧΑΙΩΝ), σε νέο νομισματοκοπείο που ιδρύθηκε για αυτό το σκοπό. Το νομισματοκοπείο του Δία έκλεισε, όπως είπαμε πιο πάνω, την ίδια περίπου περίοδο.

Νομίσματα άλλων Πόλεων

Παραστάσεις διαφόρων αγωνισμάτων συναντάμε από νωρίς στην αρχαία Ελληνική νομισματοκοπία. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά πού συναντάμε στις απεικονίσεις αυτές είναι η μυϊκή ανάπτυξη. Ήταν μεγάλη η τιμή για τις πόλεις πού είχαν Ολυμπιονίκες, έτσι τα γεγονότα αυτά απεικονίστηκαν σε νομίσματα. Πρώτες πού έκοψαν νομίσματα για να τιμήσουν τους Ολυμπιακούς αγώνες ήταν οι Ελληνικές πόλεις της Σκελίας. Ας δούμε μερικά παραδείγματα νομισμάτων πού κόπηκαν με αφορμή τους Ολυμπιακούς αγώνες.

Το 484 και το 480 π.Χ. ο τύραννος του Ρηγίου Αναξίλαος νίκησε στο αγώνισμα της άμαξας πού την έσερναν μουλάρια και αποτύπωσε το γεγονός αυτό σε τετράδραχμα που απεικόνιζαν την άμαξα με την οποία κέρδισε τους αγώνες.  

Το 472 καί το 464 π.Χ. ο Εργοτέλης από την Ιμέρα νίκησε στον δόλιχο δρόμο. Η νίκες του αυτές απεικονίστηκαν σε τετράδραχμα νομίσματα της πόλης πού έφεραν παράσταση άρματος.

Στους αγώνες του 416 και του 412 π.Χ., ο Εξαίνετος από τον Ακράγαντα νίκησε στον αγώνα του σταδίου και κόπηκαν για την νίκη του αυτή δεκάδραχμα, τα μοναδικά δεκάδραχμα πού έκοψε η πόλη, με παράσταση τεθρίππου άρματος σε καλπασμό, στον εμπροσθότυπο και το σύμβολο της πόλης (αετός πού κατασπαράζει λαγό), στον οπισθότυπο. Στα δύο παραδείγματα πού αναφέρομαι πιό πάνω βλέπουμε ότι χρησιμοποιείται η παράσταση άρματος. Αυτό κατά μια άποψη οφείλετε στο ότι νομίσματα με αυτή την παράσταση ήταν διαδεδομένα και κατά συνέπεια πιο εύκολα αποδεκτά. 

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και κάποιες σειρές αρχαίων νομισμάτων που απεικονίζουν, το καθ ένα από αυτά, διαδοχικές φάσεις ενός αγωνίσματος. Για παράδειγμα ένα σύνολο τεσσάρων νομισμάτων, του 4ου π.Χ. αιώνα, από την Άσπενδο της Μ. Ασίας, παρουσιάζει διάφορες φάσεις ενός αγωνίσματος πάλης. Η πάλη σαν αγώνισμα απεικονίζετε σπάνια σε νομίσματα. Νομίσματα με αυτό το θέμα έκοψαν: η Άσπενδος, ή Μακεδονία, η Σέλγη και η Ήτις.

Αυτό το νόμισμα κόπηκε στην Άσπενδο περίπου 370-330 Π.Χ. Η πόλη Άσπενδος ήταν στη νότια ακτή της Μικράς Ασίας.  Αυτό το νόμισμα κόπηκε σαν αναμνηστικό των Ολυμπιακών αγώνων και φέρει παράσταση παλαιστών στον εμπροσθότυπο και ακοντιστή στον οπισθότυπο.

Το 340 π.Χ. στον Τάραντα κυκλοφόρησε ένας τύπος νομίσματος με παράσταση ιππέα πού φέρει δόρατα και ασπίδα. Παρόμοιες παραστάσεις από αγωνίσματα ιπποδρομίας έχουν και νομίσματα άλλων Ελληνικών πόλεων όπως ή Κίζικος και η Καλενδεριδα στα νομίσματα της οποίας απεικονίζετε ιππέας πού αφιππεύει.

Βλέπετε ότι πολλά από τα νομίσματα που αναφέρω πιο πάνω, κόπηκαν με αφορμή διπλές νίκες των αγωνιστών, κάτι που ήταν σπάνιο και βέβαια ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός. 

Η κατάργηση των αγώνων

Το 146 π.Χ. έχουμε την κατάκτηση των Ελλήνων από τους Ρωμαίους. Οι Ρωμαίοι άρχισαν να συμμετέχουν στους Ολυμπιακούς αγώνες και ας μην ήταν Έλληνες. Αυτό δεν άρεσε στους Έλληνες πού άρχισε στην συνείδηση τους να παρακμάζει ο θεσμός.   Ακόμη υπήρχαν ύποπτες παρεμβάσεις, όπως η απονομή στον Νέρωνα έξι βραβείων το 65 μ.Χ., δείτε το νόμισμα αριστερά -  ο Νέρωνας έπεσε από το άλογο του αλλά οι κριτές τον έβγαλαν νικητή, αλλά και πολιτικές σκοπιμότητες πού έκαναν τα πράγματα χειρότερα.

Το Ολυμπιακό πνεύμα αλλάζει, καθώς όσοι συμμετέχουν έχουν διαφορετικές αντιλήψεις γύρω από τον αθλητισμό, οι δώδεκα θεοί πέφτουν από το βάθρο τους και οι ρωμαίοι αυτοκράτορες θεοποιούνται. Ο αγώνας του Χριστιανισμού ήταν ισχυρότερος από τους αρχαίους γυμνικούς αγώνες και την αθλητική ιδεολογία. Τελικά, η κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων, με παρουσία 1.169 χρόνων, έγινε από τον Μεγάλο Θεοδόσιο το 393 μ.Χ. Αυτό ήταν το τέλος του θεσμού που ολοένα παράκμαζε. Πάντως, η αίγλη των Αγώνων και η Ολυμπιακή Ιδέα κατόρθωσαν να μείνουν αθάνατες στους αιώνες.

/Κορυφή/